Een overheid die burgers vertrouwt, krijgt ook vertrouwen terug

Kees van den Bos Trouw, 16 juni 2025

Onlangs sprak ik een van de ouders die getroffen zijn door de toeslagenaffaire. Deze vrouw, laten we haar Sita noemen, vertelde haar indrukwekkende verhaal. Over de gevoelens van onmacht die je overspoelen als je tegen een niet-luisterend, onrechtvaardig systeem moet opboksen. Wat dat met je doet, hoe je je vertrouwen in je leven verliest. En wat voor invloed dat heeft op je kinderen en je relatie.

Sita vertelde ook dat de financiële situatie op een gegeven moment zo slecht was dat ze haar huis uit moest. En dat de onrechtvaardigheid, machteloosheid en geldzorgen belangrijke redenen waren waarom ze ging scheiden van haar man, de liefde van haar leven. Want dat kan financiële stress en systemische onrechtvaardigheid met je doen.

Met collega’s heb ik de afgelopen dertig jaar onderzocht hoe mensen kunnen herstellen van dit soort vreselijke gebeurtenissen en weer vertrouwen kunnen krijgen in hun leven. Ook proberen we vast te stellen hoe we als samenleving kunnen voorkomen dat dit soort onrechtvaardige zaken in de toekomst optreden. Zo werken we aan individuele en maatschappelijke weerbaarheid.

Dat onderzoek doen we niet alleen aan de universiteit, maar samen met diverse overheidsinstanties en maatschappelijke partners, met name de Stichting (Gelijk)waardig Herstel. Uit het gezamenlijke onderzoek blijkt dat het cruciaal is om echt de tijd nemen om naar elkaar te luisteren, te achterhalen wat er speelt. Om mensen met respect te behandelen, op een eerlijke en rechtvaardige manier; hen te zien als de personen die ze zijn.

Luisterend schrijvers

De Stichting (Gelijk)waardig Herstel doet dit bijvoorbeeld door luisterend schrijvers in te zetten. Die luisteren écht naar een ouder die getroffen is door de toeslagenaffaire. Voorts zetten zij samen met de getroffen ouder het verhaal van de ouder op papier. Dit zijn cruciale zaken om menswaardig uit een crisis zoals de toeslagenaffaire te komen.

Uiteraard zijn we als wetenschappers nooit tevreden en willen we het naadje van de kous weten: wat zorgt er nu precies voor dat burgers wel of geen vertrouwen in de overheid hebben? Wanneer doet de overheid het in de ogen van de burgers goed? Heeft die overheid wel voldoende aandacht voor hun zorgen?

Ook zijn we geïnteresseerd in het vertrouwen van de overheid in de burgers. Zijn ambtenaren wellicht soms te wantrouwend jegens burgers? Kunnen zij niet beter handelen vanuit een basis van vertrouwen? Hoe gaan we als samenleving met dergelijke vraagstukken om? Vaak te langzaam, ineffectief, en niet menswaardig.

Eerlijk en rechtvaardig leiderschap

Alex Brenninkmeijer liet als Nationale ombudsman zien dat eerlijk en rechtvaardig leiderschap belangrijk is. Dit behelst onder meer responsief en verantwoordelijk gedrag, geschraagd door een duidelijke en motiverende visie. Het omvat respectvolle en competente leidinggevenden die weten en snappen wat er speelt, en die ervoor zorgen dat mensen zich gehoord en gezien voelen, gewaardeerd als volwaardig onderdeel van hun leefomgeving, de organisatie waar ze werken, de samenleving waarvan ze deel uitmaken, en onze wereld.

Dergelijk leiderschap hebben we als Nederland nodig. Van onze politieke leiders en Rijksoverheid (macroniveau), van lokale bestuurders, de wijkagent, de rechter (mesoniveau) en onderling, van onszelf, in onze leefomgeving (microniveau). We moeten meer doen, meer met elkaar samenwerken, werken aan menswaardigheid, aan moreel leiderschap, van ons allemaal.

En hoe liep het met Sita af, zo zult u zich afvragen? Goed! Door het morele leiderschap van de Stichting (Gelijk)waardig Herstel werd er echt naar haar geluisterd. Sita’s verhaal werd vertrouwd. Er volgde financiële genoegdoening. Misschien nog belangrijker: omdat er echt eerlijk en rechtvaardig met Sita werd omgegaan, kreeg ze haar vertrouwen in haar leefomgeving en in Nederland terug. Ze woont nu weer in haar oude huis, samen met haar man met wie ze opnieuw is getrouwd. Dat is menswaardig uit een crisis komen!

Lees hier de hele column in Trouw.